“เพื่อสุขภาพ” ชุมชนสุขภาพ เรื่องราวตรงใจ ตอบโจทย์ทุกช่วงวัย รุ่นไหนก็รัก ♡
ทักษะ EF ปฐมวัย คืออะไร ? ทำความเข้าใจกับ 9 ทักษะสำคัญ ! ที่จะส่งเสริมพัฒนาการของลูกน้อยให้มีทักษะในการใช้ชีวิต
คุณพ่อคุณแม่ หรือผู้ปกครองบางท่านอาจเคยได้ยินเรื่อง EF หรือ Executive Function กันมาบ้าง ไม่ว่าจะมาจากหนังสือพัฒนาการลูกน้อย จากสื่อโซเชียลหรือจากเว็บเพจอินเทอร์เน็ตต่างๆ และรู้คร่าวๆ ว่า เป็นทักษะสำคัญที่หากมีการพัฒนาที่ดีก็จะทำให้เด็กๆ สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ดี และมีทักษะการใช้ชีวิตที่ดีในสังคมปัจจุบัน โดยเฉพาะในยุคศตวรรษที่ 21 ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงของโลกอย่างมากมาย ซึ่ง ทักษะ ef ปฐมวัย หรือในวัย 2 – 7 ขวบนั้น หากมีการพัฒนาที่ดี ก็จะสามารถทำให้เด็กๆ เติบโตมาได้เป็นอย่างดี และเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพ
มาดูกันว่า ทักษะ EF หรือ Executive Function นั้น ประกอบไปด้วยกี่ทักษะ และแต่ละทักษะมีความสำคัญกับลูกน้อยอย่างไร และจะสามารถพัฒนาทักษะเหล่านั้นได้อย่างไรบ้าง เพื่อให้เติบโตมาอย่างมีคุณภาพ และใช้ชีวิตอยู่ในสังคมที่มีความเปลี่ยนแปลงและมีความท้าทายอยู่ตลอดเวลาได้
เกร็ดสุขภาพ : มนุษย์ไม่ได้เกิดมาพร้อมทักษะ EF แต่สามารถพัฒนาได้ด้วยการฝึกฝนอย่างต่อเนื่อง โดยช่วงเวลาที่ดีที่สุดในการพัฒนาทักษะ EF คือ ช่วงอายุ 2 – 7 ขวบ เพราะสมองส่วนหน้าพัฒนาได้มากที่สุด ซึ่ง EF จะเกิดขึ้นและพัฒนาดียิ่งขึ้นเมื่อเด็กๆ พบเจอกับสถานการณ์ที่ท้าทายและต้องมีการวางแผนที่ซับซ้อน ก่อให้เกิดการคิดวิเคราะห์ มีการลงมือทำ และมีการกระตุ้นทั้งปาะสาทสัมผัสทั้ง 5 ซึ่งจะไปกระตุ้นสมองส่วนอื่นๆ ด้วย
ทักษะ EF คืออะไร? และ ทักษะ EF ปฐมวัย มีความสำคัญอย่างไร?
ทักษะ EF หรือ Executive Function คือความสามารถทางสมองและจิตใจที่ใช้ในการควบคุมความคิด อารมณ์ และการกระทำ เพื่อไปให้ถึงเป้าหมาย หน้าที่ของ EF จะมีส่วนช่วยให้เด็กๆ พัฒนาทักษการตัดสินใจ การแก้ปัญหา การปรับตัว และการรับรู้อารมณ์ความรู้สึกของตัวเอง รวมถึง มีการการประมวลประสบการณ์ในอดีตและสถานการณ์ในปัจจุบัน เพื่อนำมาใช้ในการประเมิน วิเคราะห์ วางแผน ลงมือทำ ตรวจสอบตนเอง จัดลำดับความสำคัญ และมุ่งมั่นทำจนบรรลุเป้าหมายที่ตั้งใจเอาไว้ (Goal Directed Behavior)
เด็กที่มีพัฒนาการด้าน EF จะส่งผลให้มีทักษะในการควบคุมตัวเองจนกระทั่งเติบโตเป็นผู้ใหญ่ ซึ่งทักษะเหล่านี้มีความสำคัญมากโดยเฉพาะในเด็กที่มีภาวะสมาธิสั้น หรือโรค ADHD หากไม่มีการปรับพฤติกรรมให้เหมาะสม เด็กๆ มักจะมีปัญหาทางด้านสังคม อาจมีพฤติกรรมต่อต้านสังคมและมีปัญหาด้านความสัมพันธ์กับผู้คนรอบข้าง ดังนั้น ทักษะ EF ในปฐมวัยจึงเป็นสิ่งที่จำเป็นอย่างยิ่ง
เกร็ดสุขภาพ : ทักษะ EF สามารถแก้ไขปัญหาสมาธิสั้น (ADHD) ได้ โดยเด็กที่เป็นโรคสมาธิสั้น จะมีอาการวอกแวก ไม่อยู่นิ่ง ขาดความรับผิดชอบ ขาดประสิทธิภาพในการเรียน และอาจส่งผลต่อการใช้ชีวิตในอนาคต การฝึกทักษะ EF หรือ Executive Functions จึงมีส่วนในการช่วยพัฒนาทักษะการบริหารจัดการตัวเองอย่างครอบคลุม และช่วยพัฒนาสมองส่วนหน้าที่ควบคุมสมาธิและการควบคุมตัวเองให้ทำงานได้ดียิ่งขึ้น อีกทั้งการใช้ ศิลปะบำบัด ก็จะช่วยเสริมสร้างสมาธิให้กับเด็กๆ อีกทางหนึ่ง
ทักษะ EF ปฐมวัย ! ทำความรู้จักกับ 9 ทักษะสำคัญ ที่ส่งเสริมพัฒนาการของเด็กๆ
ทักษะ EF หรือ Executive Function มีทั้งหมด 9 ด้านด้วยกัน แบ่งออกเป็นทักษะพื้นฐาน 3 ด้าน และทักษะระดับสูง 6 ด้าน ดังนี้
1. ทักษะพื้นฐาน ประกอบด้วย
• Working Memory หรือ ทักษะความจำที่นำมาใช้งาน
คือความสามารถในการจำหรือเก็บข้อมูลเพื่อประมวลผลและดึงข้อมูลที่เก็บอยู่ในคลังสมองออกมาใช้ประโยชน์ตามสถานการณ์ที่พบเจอ
วิธีพัฒนาทักษะ : วิธีการพัฒนาทักษะ ef ปฐมวัย ในส่วนนี้คือ ให้เด็กๆ ฝึกวิชาจินตคณิต หรือเล่นเกมฝึกสมองอย่าง ซูโดกุ หมากฮอส เกม crossword ฝึกให้เด็กๆ จดจำข้อมูลเป็นภาพ และจำเป็นส่วนย่อยๆ หรือให้เด็กๆ เรียนรู้ที่จะจดหรือเขียนแทนการท่องจำ ซึ่งจะมีส่วนช่วยในด้านทักษะความจำ และจดจำได้ดีขึ้น
• Inhibitory Control หรือ ทักษะการยับยั้งชั่งใจ – คิดไตร่ตรอง
คือความสามารถในการควบคุมความต้องการของตัวเองให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม มีการยั้งคิดไตร่ตรอง หยุดคิดก่อนจะพูดหรือทำ
วิธีพัฒนาทักษะ : ฝึกให้เด็กมีการควบคุมตนเองอย่างเหมาะสม เช่น ไม่หยิบจับของของคนอื่นก่อนได้รับอนุญาต ไม่เดินไปเดินมาในที่สาธารณะ เช่น ในร้านอาหาร ร้านกาแฟ เพราะเป็นการสร้างความวุ่นวายให้กับคนอื่น และอันตรายหากเดินชนคนอื่น ไม่กรีดร้องถ้าไม่ได้สิ่งที่ต้องการ แต่ให้บอกผู้ปกครองดีๆ เป็นต้น สิ่งสำคัญคือ ต้องพูดคุยกับเด็กๆ ด้วยเหตุผล และกล่าวถึงผลเสียที่จะเกิดขึ้น การฝึกทักษะ EF ปฐมวัยด้านการคิดไตร่ตรอง จะทำให้เด็กๆ มีความเข้าใจในการกระทำ และรู้ว่าสิ่งนี้ควรทำหรือไม่ควรทำนั่นเอง
• Shift Cognitive Flexibility หรือ ทักษะยืดหยุ่นทางความคิด
คือความสามารถในการยืดหยุ่นหรือปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมกับสถานการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้น ไม่ยึดติดตายตัว รู้จักพลิกแพลงและปรับตัว อันเป็นจุดเริ่มต้นของความคิดสร้างสรรค์ และการคิดนอกกรอบ
วิธีพัฒนาทักษะ : สอนให้เด็กๆ มีความคิดริเริ่มจินตนาการ อาจเป็นการต่อยอดจากนิทานที่อ่าน การ์ตูนที่ดู ว่า เรื่องนี้จะมีตอนจบอย่างไรให้ต่างไปจากเดิม หรือการพูดคุยกับเด็กๆ ถึงสิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน และวิธีแก้ไขปัญหาในสถานการณ์ต่างๆ วิธีการ ความเป็นไปได้ต่างๆ ที่จะเกิดขึ้น เป็นต้น ซึ่งถ้ามีการฝึกทักษะ EF ปฐมวัยตั้งแต่เนิ่นๆ ก็จะพัฒนาให้เด็กๆ เป็นคนที่มีความคิดสร้างสรรค์ มีไอเดียใหม่ๆ เป็นคนเปิดกว้างทางความคิด และสามารถยืดหยุ่น ปรับตัว ยอมรับความแตกต่างได้
2. ทักษะระดับสูง ประกอบด้วย
• Focus/Attention หรือทักษะการจดจ่อใส่ใจ
คือความสามารถในการจดจ่ออยู่กับสิ่งต่างๆ มุ่งสนใจอยู่กับสิ่งที่กำลังทำอย่างต่อเนื่องในช่วงเวลานั้นๆ ไม่วอกแวก และสามารถทำงานให้เสร็จเป็นงานๆ ไป
วิธีพัฒนาทักษะ : ฝึกให้เด็กๆ มีสมาธิโดยการทำกิจกรรมต่างๆ ในระยะเวลาหนึ่ง เช่น ระบายสี ต่อเลโก้ ร้อยลูกปัด ต่อจิ๊กซอว์อย่างง่าย เล่นเกมจับผิดภาพ หรืออ่านหนังสือนิทานสั้นๆ ให้จบเรื่อง เป็นต้น
• Emotional Control หรือทักษะการควบคุมอารมณ์
คือความสามารถในการควบคุมอารมณ์ให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม มีการจัดการอารมณ์ของตัวเองได้ โดยทักษะ EF ปฐมวัยในส่วนนี้ จะเกี่ยวข้องกับการแสดงอารมณ์ของเด็กๆ เด็กที่ควบคุมอารฒณ์ตัวเองได้ไม่ดีมักจะเป็นคนโกรธเกรี้ยว ฉุนเฉียว หงุดหงิดง่าย และอาจมีอาการซึมเศร้าด้วย
วิธีพัฒนาทักษะ : สอนหรือฝึกวิธีให้เด็กๆ สามารถรับมือกับความเครียดที่เกิดขึ้น เช่น ฝึกการหายใจเข้าออก หรือใช้การสอบถามว่า “ตอนนี้รู้สึกอย่างไร” และ “จะทำอย่างไรกับความรู้สึกที่เกิดขึ้น” ไม่ควรดุด่าหรือตำหนิเมื่อเด็กแสดงความรู้สึกไม่ดีออกมา แต่ใช้การพูดคุยด้วยเหตุและผล เพื่อแก้ไขปัญหาร่วมกัน นอกจากนี้ การเล่นเกมอย่าง ทำตัวแข็ง/ห้ามกระดุกกระดิก/ Simon Says ก็จะช่วยพัฒนาทักษะ EF ปฐมวัยในด้านนี้เช่นกัน
• Self – Monitoring หรือทักษะในการประเมินตนเอง
คือความสามารถในการติดตาม – ประเมินตนเองเพื่อหาจุดบกพร่องแล้วนำมาพัฒนา แก้ไขให้ดีกว่าเดิม รู้จักการสะท้อนการกระทำของตัวเอง รู้ว่าตัวเองกำลังทำอะไรอยู่ และใกล้จะสำเร็จแล้วหรือไม่
วิธีพัฒนาทักษะ : อาจมอบหมายภารกิจบางอย่างให้กับลูกๆ และทำเป็นกิจกรรมของครอบครัว เช่น ภารกิจปลูกถั่วเขียว และให้เด็กๆ บอกความคืบหน้า เล่าถึงการเติบโตของต้นถั่วเขียว และกำหนดวันเก็บเกี่ยว ซึ่งจะทำให้เด็กๆ รู้ว่าตัวเองควรทำอะไร และกำลังทำอะไรอยู่ และมองเห็นภาพเป้าหมายชัดเจน และสามารถพัฒนาภารกิจเล็กๆ เป็นภารกิจที่ใหญ่มากขึ้น ซับซ้อนมากขึ้นเมื่อเด็กๆ โตขึ้น ก็จะเป็นการส่งเสริมทักษะ EF ปฐมวัย และต่อเนื่องไปจนถึงอีกช่วงวัยหนึ่ง
• Initiating หรือทักษะในการริเริ่มลงมือทำ
คือความสามารถในการเริ่มต้นลงมือทำสิ่งต่างๆ กล้าคิด กล้าทำ กล้าตัดสินใจ ไม่ผัดวันประกันพรุ่ง ไม่กลัวความล้มเหลว
วิธีพัฒนาทักษะ : สร้างโอกาสการเรียนรู้ด้วยการลงมือทำ ไม่ว่าจะเป็นการลงมือทำผ่านการเล่น หรือการช่วยงานพ่อแม่ เช่น ช่วยล้างจาน เก็บจาน ช่วยทำอาหาร ปลูกต้นไม้ และไม่ตัดสินเด็กหรือตำหนิเด็กเมื่อเด็กทำพลาดหรือทำไม่ถูกต้อง เพราะจะทำให้เด็กสูญเสียความมั่นใจและไม่กล้าลงมือทำอีก แต่ให้ชื่นชม หรือให้กำลังใจแทน ซึ่งจะเป็นการเสริมสร้างทักษะ EF ปฐมวัย และเสริมสร้างความมั่นใจให้กับเด็กๆ ด้วย
• Planning and Organizing หรือ ทักษะการวางแผนและจัดระบบ
คือ ความสามารถในการวางแผนจัดการตัวเองอย่างเป็นขั้นเป็นตอน รู้จักการจัดลำดับความสำคัญ จัดระบบระเบียบ และมองเห็นภาพรวม มองเห็นเป้าหมายของสิ่งที่ทำ
วิธีพัฒนาทักษะ : ให้เด็กๆ มีตารางการทำการบ้าน หรือตารางเวลาในแต่ละวันเพื่อฝึกการจัดการตัวเองและวางแผนว่าจะทำอะไรบ้าง เช่น กินข้าวกี่โมง อาบน้ำกี่โมง เข้านอนกี่โมง รวมถึงจัดตารางสอน จัดกระเป๋า หรือจัดตู้หนังสือนิทานให้เป็นหมวดหมู่ และพูดคุยกับบุตรหลานว่า การทำสิ่งนี้จะได้ประโยชน์อะไร เพื่อให้เด็กเข้าใจและทำตามได้อย่างไม่รู้สึกว่าตนถูกบังคับ
• Goal – Directed Persistence หรือ ทักษะการมุ่งเป้าหมาย
คือ ความสามารถในการไปให้ถึงเป้าหมาย มีการวางเป้าหมายที่ชัดเจน มีความพยายาม และมุ่งมั่นในการบรรลุเป้าหมาย รู้จักแก้ไขปัญหา เอาชนะอุปสรรค และไม่ย่อท้อ
วิธีพัฒนาทักษะ : เสริมสร้างความมั่นใจให้กับลูกๆ ว่า สามารถทำได้ และสนับสนุนเด็กๆ ไม่ว่าจะเป็นในเรื่องของการเรียน การเล่น สอนให้เด็กๆ ฝึกการตั้งเป้าหมาย อาจเป็นเป้าหมายง่ายๆ อย่างการต่อเลโก้ให้เสร็จ จ่อจิ๊กซอว์ให้สำเร็จ หรือทำการบ้านให้เสร็จในเวลาที่กำหนด ชี้แนะแนวทางการแก้ไขปัญหาให้กับเด็กๆ หรือมอบหมายภารกิจที่ท้าทาย และอาจมีการมอบรางวัลให้เมื่อเด็กๆ ทำสำเร็จ เช่น หากทำการบ้านเสร็จในเวลาที่กำหนด จะอนุญาตให้ดูการ์ตูนเพิ่มอีก 1 เรื่อง หรือให้กินขนมที่ชอบ เพื่อเป็นการจูงใจ เป็นต้น
และนี่ก็เป็นทักษะ EF ปฐมวัย 9 ทักษะที่สำคัญต่อการพัฒนาการในเด็กเล็กเป็นอย่างมาก เด็กที่มีพัฒนาการของทักษะ EF เป็นไปในทางที่ดี จะมีความพร้อมทางการเรียน และมีแนวโน้มที่จะประสบความสำเร็จในด้านการเรียน ไปจนถึงการทำงานในอนาคต เด็กที่มีทักษะในการไตร่ตรอง แก้ไขปัญหา ไม่หุนหันพันแล่น มีเป้าหมาย และมีความมุ่งมั่นที่จะบรรลุเป้าหมาย จะทำให้ประสบความสำเร็จเมื่อเติบโตขึ้น กล่าวง่ายๆ ว่า เด็กที่มีทักษะ EF ปฐมวัยที่ดี จะสามารถดูแลตัวเองได้ เอาตัวรอดได้ และมีอนาคตที่ใช้ได้ นั่นเองค่ะ
อ้างอิงข้อมูลบางส่วนจาก : childmind.org, bangkokhospital.com, thepathway2success.com, หนังสือ เลี้ยงลูกอย่างไรให้ได้ EF โดย นายแพทย์ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์
Featured Image Credit : pexels.com/Lukas
ติดตามเราได้ที่ … เฟสบุ๊ค : เกร็ดสุขภาพ